Το φιλί του ανέμου

 

Αριφλιά : το φιλί του ανέμου

 

Εδώ στο νησί ο αέρας είναι πολύ συχνό φαινόμενο. Τις περισσότερες φορές που φυσάει έντονα, αν μπορώ επιεικώς να περιγράψω αυτό το στοιχείο της φύσης, διαρκεί αρκετές έως και πολλές ημέρες. Καμία έκπληξη ως εδώ, κομίζω γλαύκας. Ένα από τα χαρακτηριστικά του, που είναι ταυτόχρονα και από τα σοβαρά επιχειρήματα κατά των Αιολικών μονάδων ενέργειας, είναι η αστάθεια του και το απότομο ανεβοκατέβασμα της έντασης.

Σε πολλούς έχει συμβεί εκεί που στέκονται, δουλεύουν ή περπατάνε να αλλάξει απότομα η ένταση του ανέμου με τέτοια δύναμη, που πρέπει να κρατηθούν ώστε να μην τους παρασύρει κάτι που επαναλαμβάνεται συνεχώς και ατάκτως. Αυτό το συχνότατο φαινόμενο στην ανεμοδαρμένη Τήνο το ονομάζουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα λέξη (ομολογώ ότι είναι από τις αγαπημένες μου) την «αριφλιά». Τι είναι λοιπόν η αριφλιά; Αριφλιά είναι η απότομη, αιφνίδια ριπή του ανέμου, σύντομης διάρκειας. Αέρινο φιλί μ’ αρέσει να το λέω παρότι δεν έχει ετυμολογική βάση αυτή η περιγραφή, αλλά μόνο ηχητική συγγένεια.

Τη λέξη τη γνωρίζουν ως ρεφουλιά στην Ανατολική Κρήτη, στη Σύρο και στην Αμοργό, αρεφουλιά στη Σαντορίνη με ίδια έννοια,. Στην Έξω Μεριά της Τήνου έχω ακούσει να αποκαλούν αυτά τα απότομα ξεσπάσματα του αέρα σιφούνια, αν και αυτά θα πρέπει να περιγράφουν κυρίως τους στροβιλισμούς του ανέμου στη θάλασσα. Αντιγράφω από το λεξικό του Τριανταφυλλίδη :

Ρεφούλι το [refúli] Ο44α & ρέφουλα η [réfula] Ο27α : (ναυτ.) αιφνίδια και βίαιη πνοή ανέμου. Συνώνυμη λέξη η σπηλιάδα , «ανάλαφρες σπιλιάδες περνούν κάτω από τον ανήμπορο ήλιο (Γ. Σεφέρης) αλλά και η πιο σπάνια λέξη «ανεμοσυρμή».

Το λεξικό Τριανταφυλλίδη δίνει την πιθανή ετυμολογία από τη βενετική refolada `πλήθος αντικειμένων που παρασέρνονται από ξαφνικό φύσημα του ανέμου΄ ( [o > u] από επίδρ. του χειλ. [f] )]. Όντως στα λεξικά της γείτονος και στην καθομιλουμένη Ιταλική, refolo και folata ερμηνεύεται ως ριπή και ειδικότερα σε σχέση με τον άνεμο ως αιφνίδια, ξαφνική ριπή (improvvisa di vento) και μάλιστα παρομοιάζεται ωραία με το απότομο φύσημα από το μισόκλειστο στόμα που σβήνει το κερί. Πιθανότερο είναι λοιπόν να ήρθε στην Τήνο μέσω της Βενετικής διαλέκτου, όπως έχει γίνει με δεκάδες άλλες λέξεις του Τηνιακού ιδιώματος.

Η ρεφουλιά, με προσθήκη του αρχικού [α] αποδίδεται ως αρεφλιά στην Τήνο και αριφλιά, αρφ’λιά (όπως το θυμάρι-θ’μάρ-αθμάρ). Δεν ξέρω πόσοι στην Τήνο τη γνωρίζουν ακόμα και με πια συχνότητα αναφέρεται σήμερα στο νησί μας. Η συγχωριανή μου Αγγελική Μωραΐτου Γυφτογιάννη εξέδωσε ένα βιβλίο αναφορικά με τα χωριό μας τη Στενή, πριν λίγα χρόνια, το 2008, με τίτλο «Ανεπάλιασες του χτες, αριφλιές του σήμερα».

Ποιος θα περίμενε όμως ότι τα τελευταία δύο χρόνια, η λέξη αυτή θα γινόταν διάσημη στο πανελλήνιο, έστω διά της πλαγίας οδού. Η ριπή του ανέμου με την παρόμοια ονομασία υπάρχει στα Γαλλικά λέγεται Rafale (Ραφάλ). Έτσι όπως ακριβώς ονομάζονται τα πολεμικά αεροσκάφη που διάλεξε η Ελλάδα να αγοράσει από τη Γαλλία, σε αντικατάσταση των παλαιότερων Mirage (Μιράζ) που σημαίνει αντικατοπτρισμός ή πλάνη.¹ Εμείς οι Τηνιακοί που έχουμε τζάμπα τις αριφλιές αιώνες τώρα, νομίζω θα μας κακοφανεί να τις χρυσοπληρώνουμε για τις επόμενες δύο και τρεις γενεές. Πόσο μάλλον δε, όταν η πλάνη της ασφάλειας τελειώνει πριν την ώρα της και σπεύδουμε πολύ γρήγορα, ξανά, στην προμήθεια νέων εξοπλισμών. Για όποιον πλανάται τελικά, παραμονεύουν να τον πετύχουν αριφλιές.

Τάσος Ν. Βιδάλης

1Από τα σχόλια της ιστοσελίδας «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» του Νικου Σαραντάκου με θέμα τα Ραφαλ που αποτέλεσαν και την πηγή έμπνευσης για την έρευνα της παραπάνω λέξης. https://sarantakos.wordpress.com/